Kế toán Cần Biết: Thuế 10% Khi Nghỉ Việc Có Thực Sự Hợp Lý?

Gần đây, tôi có đọc một câu trả lời của Cục Thuế về việc tính thuế thu nhập cá nhân (TNCN) khi một người nghỉ việc. Theo đó, thuế sẽ tính theo biểu toàn phần 10%, tức là không xét lũy tiến, không giảm trừ gì cả. Câu trả lời này khiến tôi suy nghĩ rất nhiều, vì rõ ràng nó không làm cho Kế toán và Thuế cảm thấy thuyết phục. Vậy chúng ta hãy cùng phân tích xem cách tính này có thực sự hợp lý không.

1. NGUYÊN TẮC THUẾ LŨY TIẾN – VÌ SAO 10% TOÀN PHẦN LẠI GÂY TRANH CÃI?
Ở Việt Nam, thuế TNCN vốn dĩ được thiết kế theo nguyên tắc lũy tiến từng phần, tức là thu nhập càng cao thì thuế suất càng tăng. Đó là cách hệ thống thuế phản ánh đúng khả năng đóng góp của từng người, đảm bảo sự công bằng.

Bây giờ, nếu một người làm cả năm và có thu nhập cao, họ sẽ bị đánh thuế theo lũy tiến. Nhưng nếu người đó nghỉ việc giữa chừng, tự nhiên lại áp dụng 10% toàn phần? Như vậy có khác gì đang cào bằng tất cả các khoản thu nhập, bất kể cao hay thấp? Rõ ràng, điều này không phản ánh đúng bản chất của thuế lũy tiến mà chúng ta vẫn đang áp dụng từ trước đến nay.

2. CẮT BỎ CÁC KHOẢN GIẢM TRỪ – LIỆU CÓ CÔNG BẰNG CHO NGƯỜI NỘP THUẾ?
Một cá nhân đang làm việc sẽ được hưởng giảm trừ gia cảnh (11 triệu/tháng với bản thân và 4,4 triệu/người phụ thuộc). Nhưng nếu người đó nghỉ việc, áp dụng 10% toàn phần thì sao? Họ mất luôn quyền được giảm trừ!

Hãy tưởng tượng một người có thu nhập trong năm chỉ 80 triệu, đáng ra nếu tính theo biểu lũy tiến sau giảm trừ thì có khi chẳng phải nộp đồng nào. Nhưng nếu bị tính 10% toàn phần, họ sẽ mất ngay 8 triệu tiền thuế, chỉ vì… nghỉ việc. Vậy có hợp lý không?

Nếu bảo rằng: “Tính theo biểu toàn phần để đơn giản hóa,” thì chẳng lẽ cứ đơn giản hóa là mặc kệ nguyên tắc công bằng?

3. SỰ KHÔNG NHẤT QUÁN TRONG CÁCH TÍNH
Giả sử một người làm 11 tháng, lương cao, sau đó nghỉ việc và nhận khoản lương tháng 12. Nếu vẫn làm, thì tổng thu nhập của họ sẽ được tính theo biểu lũy tiến. Nhưng nếu họ nghỉ việc, riêng tháng 12 lại bị tính 10% toàn phần?

Vậy cùng một khoản thu nhập, chỉ vì nghỉ hay không nghỉ, mà bị áp dụng hai cách tính thuế khác nhau? Điều này không chỉ gây thiệt hại cho người lao động, mà còn khiến chính sách thuế trở nên thiếu nhất quán, dễ dẫn đến khiếu nại, tranh cãi.

4. ĐƠN GIẢN HAY ĐANG ĐI ĐƯỜNG TẮT?
Tôi hiểu rằng, có thể cơ quan thuế muốn đơn giản hóa việc tính thuế với những khoản thu nhập phát sinh sau khi nghỉ việc. Nhưng cách đơn giản hóa không thể đi ngược lại nguyên tắc tính thuế đã có từ trước.

Cái đáng nói nhất là cách tính này không hợp lý về bản chất, lại không công bằng về thực tế. Chúng ta không thể cứ lấy lý do “cho nhanh” mà bỏ qua quyền lợi của người nộp thuế.

5. VẬY PHẢI LÀM SAO?
Tôi nghĩ cách tiếp cận đúng đắn hơn là:

✅ Nếu thu nhập trong năm chưa đến mức chịu thuế sau khi giảm trừ, thì không nên áp dụng 10% toàn phần, mà vẫn phải tính theo cách lũy tiến bình thường.

✅ Nếu muốn đơn giản hóa, có thể quy định ngưỡng thu nhập nhất định để áp dụng 10% toàn phần, chẳng hạn chỉ áp dụng với các khoản thu nhập từ 50 triệu trở lên nếu cá nhân không có thu nhập nào khác.

✅ Cục Thuế cần có hướng dẫn rõ ràng, thay vì một câu trả lời chung chung dễ gây hiểu lầm, khiến Kế toán và Thuế hoang mang.

Thuế là một hệ thống có nguyên tắc, không phải một phép toán đơn giản mà cứ thấy thuận tiện là làm. Việc áp dụng 10% toàn phần cho cá nhân nghỉ việc không hợp lý, vì:

❌ Đi ngược lại nguyên tắc thuế lũy tiến.
❌ Bỏ qua các khoản giảm trừ đáng lẽ người nộp thuế được hưởng.
❌ Không nhất quán trong cách tính giữa người nghỉ và người làm.
❌ Thiếu công bằng và dễ gây tranh cãi.