Sau hơn mười năm vận hành, Thông tư 200/2014/TT-BTC từng là “xương sống” của hệ thống kế toán doanh nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên, cùng với tốc độ hội nhập quốc tế, chuyển đổi số và yêu cầu quản trị minh bạch, các quy định trong Thông tư 200 đã bộc lộ nhiều điểm bất cập: thiếu linh hoạt, chưa đáp ứng các mô hình đa ngành, và chưa tương thích với chuẩn mực kế toán quốc tế (IFRS).
Sự ra đời của Thông tư 99/2025/TT-BTC ngày 27/10/2025 không chỉ thay thế hoàn toàn Thông tư 200 và các văn bản sửa đổi liên quan (Thông tư 75/2015, 53/2016), mà còn thể hiện một tư duy kế toán mới – nơi doanh nghiệp được tự chủ nhiều hơn trong cách ghi nhận, phản ánh và quản trị thông tin tài chính. Thông tư 99 không đơn thuần là một bản cập nhật kỹ thuật, mà là một cuộc tái cấu trúc toàn diện về tư duy kế toán và quản trị doanh nghiệp.
Dưới đây là 10 điểm thay đổi nổi bật nhất, được trình bày theo hướng phân tích – phản biện, giúp người đọc hiểu rõ định hướng và ý nghĩa của Thông tư 99 trong thực tiễn.
Thứ nhất, Đổi tên và cấu trúc lại hệ thống báo cáo tài chính
Thông tư 99 thay đổi tên “Bảng cân đối kế toán” thành “Báo cáo tình hình tài chính”, thống nhất với thông lệ quốc tế và chuẩn mực IFRS. Sự thay đổi này không chỉ mang tính hình thức mà còn thể hiện quan điểm kế toán hiện đại: báo cáo tài chính không còn là bản cân đối cơ học giữa tài sản và nguồn vốn, mà là bức tranh toàn cảnh về sức khỏe tài chính của doanh nghiệp.
Doanh nghiệp được phép lược bỏ các chỉ tiêu không có số liệu, sắp xếp lại thứ tự chỉ tiêu mà không làm mất tính hợp lệ. Đây là sự chuyển dịch từ “báo cáo theo mẫu” sang “báo cáo phục vụ người đọc”, hướng tới tính hữu ích của thông tin thay vì hình thức trình bày cứng nhắc như trước.
Thứ hai, Bộ báo cáo tài chính mới cho doanh nghiệp không hoạt động liên tục
Lần đầu tiên, Thông tư 99 quy định một bộ báo cáo tài chính riêng cho doanh nghiệp không đáp ứng giả định hoạt động liên tục – tức là các doanh nghiệp đang trong giai đoạn giải thể, phá sản hoặc ngừng hoạt động. Bộ báo cáo này gồm bốn biểu mẫu (B01-DNKLT, B02-DNKLT, B03-DNKLT, B09-DNKLT), được thiết kế để phản ánh trung thực tình trạng tài chính trong giai đoạn chuyển giao.
Quy định này giải quyết khoảng trống pháp lý mà Thông tư 200 bỏ ngỏ, giúp đảm bảo tính minh bạch của thông tin tài chính trong giai đoạn nhạy cảm, đồng thời bảo vệ quyền lợi của cổ đông, chủ nợ và các bên liên quan.
Thứ ba, Doanh nghiệp được phép lựa chọn ngoại tệ làm đơn vị kế toán
Thông tư 99 mở rộng phạm vi cho phép doanh nghiệp được lựa chọn một loại ngoại tệ (USD, EUR, JPY, v.v.) làm đơn vị tiền tệ kế toán nếu đồng tiền đó chi phối phần lớn các giao dịch kinh tế. Doanh nghiệp có thể sử dụng ngoại tệ trong ghi sổ, lập báo cáo, miễn đảm bảo đáp ứng đủ điều kiện về nguồn thu, chi phí và huy động vốn theo quy định.
Tuy nhiên, báo cáo tài chính pháp lý nộp cho cơ quan quản lý vẫn phải lập bằng Đồng Việt Nam, được quy đổi theo tỷ giá mua bán chuyển khoản trung bình của ngân hàng thường xuyên giao dịch. Điều này bảo đảm thống nhất và kiểm soát được tác động tỷ giá trong báo cáo tài chính. Sự linh hoạt này giúp doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài hoặc hoạt động thương mại quốc tế giảm rủi ro tỷ giá và phản ánh sát thực tế kinh tế, đồng thời tiệm cận với phương pháp trình bày trong IFRS.
Thứ tư, Hướng dẫn chi tiết việc chuyển đổi đơn vị tiền tệ kế toán
Khác với Thông tư 200 chỉ dừng ở nguyên tắc, Thông tư 99 đã hướng dẫn chi tiết quy trình chuyển đổi đơn vị tiền tệ khi doanh nghiệp thay đổi từ VND sang ngoại tệ (hoặc ngược lại). Theo đó, toàn bộ số dư tài sản, nợ phải trả và vốn chủ sở hữu được chuyển đổi theo tỷ giá mua bán chuyển khoản trung bình tại ngày đầu niên độ kế toán mới. Các số liệu so sánh của kỳ trước cũng phải được chuyển đổi tương ứng, đảm bảo tính nhất quán giữa các kỳ.
Doanh nghiệp đồng thời phải trình bày trong thuyết minh báo cáo tài chính lý do thay đổi và tác động đến số liệu tài chính, giúp nhà đầu tư và kiểm toán có cơ sở đánh giá minh bạch. Đây là điểm mới mang tính kỹ thuật cao, tạo nền tảng cho các doanh nghiệp có giao dịch quốc tế thực hiện chuẩn IFRS trong tương lai.
Thứ năm, Doanh nghiệp được quyền tự thiết kế hệ thống kế toán
Một trong những thay đổi căn bản nhất của Thông tư 99 là trao quyền tự chủ cho doanh nghiệp trong việc thiết lập toàn bộ hệ thống kế toán nội bộ. Doanh nghiệp có thể tự thiết kế biểu mẫu chứng từ, sổ kế toán, tài khoản chi tiết hoặc cấp 2, cấp 3, phù hợp với đặc thù ngành nghề và mô hình hoạt động. Việc mở rộng các tài khoản chi tiết này đặc biệt quan trọng trong các doanh nghiệp có quy mô lớn, hoạt động đa ngành hoặc theo mô hình dự án.
Ví dụ, doanh nghiệp có thể tách tài khoản chi phí 641 thành nhiều nhánh nhỏ như “Chi phí bán hàng theo khu vực”, “Chi phí xúc tiến thương mại”, hoặc tách tài khoản 154 theo từng mã sản phẩm để phản ánh chính xác giá thành thực tế. Tất cả các tài khoản này phải được ghi rõ trong quy chế hạch toán kế toán nội bộ, đồng thời đảm bảo kiểm soát, đối chiếu và lưu trữ theo Luật Kế toán.
Điểm quan trọng là: tự chủ nhưng không tùy tiện. Doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về các tài khoản và biểu mẫu tự mở. Bộ Tài chính sẽ công bố phụ lục cập nhật danh mục tài khoản thay thế và điều chỉnh chi tiết trong các văn bản hướng dẫn tiếp theo – đây sẽ là nội dung được phân tích sâu trong bài viết sau. Theo nhận định của tác giả, đây là bước mở đột phá, đưa kế toán doanh nghiệp tiến gần hơn với mô hình “accounting for management” – kế toán phục vụ điều hành. Người làm kế toán giờ đây không chỉ là người ghi sổ mà trở thành nhà thiết kế hệ thống thông tin tài chính nội bộ của doanh nghiệp.
Thứ sáu, Linh hoạt hơn trong hạch toán tại đơn vị trực thuộc
Thông tư 99 cho phép doanh nghiệp tùy chọn cơ chế ghi nhận tại các đơn vị trực thuộc, kể cả trong trường hợp có hoặc không lập báo cáo tài chính riêng. Việc ghi nhận luân chuyển nội bộ có thể được phản ánh như doanh thu, giá vốn, hoặc chỉ mang tính kỹ thuật – tùy thuộc vào mô hình tổ chức.
Quy định này không còn phụ thuộc vào hình thức chứng từ (hóa đơn hay phiếu nội bộ) mà dựa trên bản chất của giao dịch, qua đó tạo điều kiện cho các tập đoàn, tổng công ty hoặc doanh nghiệp có chuỗi giá trị nội bộ tối ưu hóa cách ghi nhận kết quả kinh doanh và đánh giá hiệu quả bộ phận.
Thứ bảy, Tăng cường yêu cầu về quản trị và kiểm soát nội bộ
Lần đầu tiên trong một thông tư kế toán, Bộ Tài chính yêu cầu doanh nghiệp phải xây dựng quy chế quản trị nội bộ và cơ chế kiểm soát kế toán. Điều này nhằm bảo đảm sự minh bạch, an toàn tài sản, phân định rõ trách nhiệm giữa các cá nhân, và hạn chế rủi ro gian lận.
Thông tư 99 vì thế không chỉ là khung kỹ thuật kế toán, mà còn thể hiện định hướng quản trị doanh nghiệp hiện đại, nơi kế toán trở thành công cụ quản trị và kiểm soát rủi ro, thay vì chỉ là nghiệp vụ ghi nhận quá khứ.
Thứ tám, Bổ sung hướng dẫn kế toán cho sáp nhập, chia tách và chuyển đổi doanh nghiệp
Thông tư 99 dành phần riêng hướng dẫn cách ghi nhận trong các trường hợp hợp nhất, chia tách, hoặc chuyển đổi loại hình doanh nghiệp. Các nội dung liên quan đến đánh giá lại tài sản, chênh lệch hợp nhất, và trình bày trên báo cáo tài chính đều được quy định cụ thể. Điều này giúp doanh nghiệp có cơ sở pháp lý rõ ràng khi thực hiện các hoạt động tái cấu trúc, thay vì phải viện dẫn IFRS hay các hướng dẫn kiểm toán quốc tế như trước.
Thứ chín, Trình bày báo cáo tài chính linh hoạt và hướng đến người đọc
Doanh nghiệp được phép trình bày báo cáo tài chính linh hoạt hơn, có thể lược bỏ các chỉ tiêu không phát sinh và đánh lại thứ tự các dòng báo cáo mà không làm thay đổi mã số. Đây là tư duy tiến bộ, giúp báo cáo tài chính trở nên tinh gọn, dễ đọc, dễ hiểu, tập trung vào thông tin cốt lõi phục vụ quản trị và ra quyết định.
Thứ mười, Thống nhất và thay thế toàn bộ các thông tư cũ
Thông tư 99/2025/TT-BTC có hiệu lực từ 01/01/2026, đồng thời bãi bỏ hoàn toàn Thông tư 200/2014, 75/2015 và 53/2016. Từ đây, hệ thống kế toán doanh nghiệp Việt Nam chính thức vận hành theo một khung pháp lý duy nhất, giảm thiểu chồng chéo và tạo thuận lợi cho doanh nghiệp trong quá trình tra cứu, áp dụng.
Thông tư 99/2025/TT-BTC là bước ngoặt lớn của ngành kế toán Việt Nam – từ một hệ thống thiên về tuân thủ sang một hệ thống hướng đến quản trị và minh bạch thông tin. Việc cho phép doanh nghiệp tự thiết kế hệ thống kế toán, mở tài khoản chi tiết, và linh hoạt trong cách trình bày báo cáo tài chính đã mở ra một kỷ nguyên mới cho nghề kế toán – kế toán của sự tự chủ.
Tuy nhiên, quyền tự chủ đó đi kèm với yêu cầu cao hơn về trách nhiệm, về tính minh bạch và kiểm soát nội bộ. Người làm kế toán không còn chỉ “ghi chép” mà phải “phân tích, thiết kế và giải thích”. Theo nhận định nhanh của tác giả, Thông tư 99 là một bản nâng cấp toàn diện về tư duy kế toán doanh nghiệp Việt Nam, song việc áp dụng hiệu quả sẽ phụ thuộc nhiều vào năng lực quản trị nội bộ và sự chuẩn bị của đội ngũ kế toán trong từng doanh nghiệp.
Trong thời gian tới, bạn đọc nên theo dõi thêm các quan điểm của những KOL trong ngành kế toán – kiểm toán để có góc nhìn chuyên sâu và thực tiễn hơn về việc vận dụng Thông tư 99 trong bối cảnh Việt Nam chuyển mình sang chuẩn mực kế toán quốc tế.
Mr Wick Kiểm toán - ATC Academy
Đào tạo, Tư vấn Giải pháp cho Doanh nghiệp, Hộ Kinh doanh
Liên hệ Đào tạo KTTH, KTT và Tax Tel: 093 670 9396
