Trong thực tiễn đầu tư chứng khoán, không hiếm trường hợp doanh nghiệp vừa thực hiện bán một mã cổ phiếu, nhưng do cơ chế thanh toán T+2, tiền chưa kịp về tài khoản thì đã có cơ hội hấp dẫn để mua mã mới. Để không bỏ lỡ thời điểm, doanh nghiệp lựa chọn dịch vụ ứng trước tiền từ công ty chứng khoán – một dịch vụ cho phép nhà đầu tư dùng trước khoản tiền chưa về để thực hiện giao dịch mới, đổi lại là một mức phí.
Câu hỏi đặt ra ở đây không chỉ là nghiệp vụ hạch toán đơn thuần, mà còn là sự phân tích bản chất kế toán: khoản phí này được coi là gì? Có phải chi phí tài chính? Có được ghi tăng nguyên giá chứng khoán mua vào? Hay bản chất nó là một khoản lãi vay ngắn hạn trá hình?
Phân tích bản chất kinh tế của khoản phí ứng trước tiền
Đây là khoản chi phí phát sinh khi doanh nghiệp cần thực hiện giao dịch mua chứng khoán, nhưng chưa có đủ tiền do tiền bán trước đó chưa về kịp. Công ty chứng khoán ứng vốn cho doanh nghiệp, và thu một khoản phí, thường tính theo tỷ lệ % và số ngày sử dụng. Nhìn bề ngoài, khoản phí này có vẻ giống chi phí tài chính thông thường, thậm chí có thể liên tưởng tới chi phí lãi vay.
Tuy nhiên, điểm quan trọng nằm ở chỗ: khoản phí này không làm thay đổi giá mua chứng khoán, không trả cho bên bán, cũng không liên quan trực tiếp tới quyền sở hữu tài sản. Nó đơn thuần là một khoản chi phí để giải quyết vấn đề dòng tiền, để doanh nghiệp có thể giao dịch đúng thời điểm, chứ không làm thay đổi bản chất hay giá trị chứng khoán mua.
Không được cộng vào nguyên giá tài sản
Theo Chuẩn mực kế toán Việt Nam số 02 – Hàng tồn kho (VAS 02), nguyên giá của hàng tồn kho bao gồm giá mua và các chi phí phát sinh trực tiếp để đưa hàng về trạng thái sẵn sàng sử dụng hoặc bán. Những chi phí này có thể là vận chuyển, bốc xếp, bảo hiểm – tức là các yếu tố phục vụ chính cho việc hình thành và di chuyển tài sản.
Phí ứng trước tiền – dù cần thiết để thực hiện giao dịch – không phát sinh từ yêu cầu của tài sản, mà phát sinh từ tình trạng dòng tiền của người mua. Nếu doanh nghiệp có sẵn tiền, sẽ không phát sinh khoản phí này. Do đó, nó không thỏa mãn tiêu chí chi phí mua hàng trực tiếp, và vì vậy, không được ghi tăng nguyên giá tài sản tài chính như chứng khoán.
Không đủ điều kiện để ghi nhận là chi phí lãi vay
Chi phí lãi vay, theo Thông tư 200/2014/TT-BTC, là khoản chi trả cho các khoản vay có hợp đồng, lãi suất, thời hạn và nghĩa vụ trả nợ rõ ràng. Trong khi đó, dịch vụ ứng trước tiền từ công ty chứng khoán thường không có hợp đồng vay vốn cụ thể theo đúng nghĩa pháp lý. Nó không thể hiện một nghĩa vụ vay – trả theo định nghĩa truyền thống.
Dù bản chất kinh tế của nó có thể giống lãi vay ngắn hạn, nhưng về mặt pháp lý, thiếu các yếu tố cấu thành nên một khoản vay, và vì vậy, không thể ghi nhận là chi phí lãi vay trong báo cáo tài chính, đặc biệt trong bối cảnh các doanh nghiệp có giao dịch liên kết chịu sự khống chế của chi phí lãi vay theo Nghị định 132/2020/NĐ-CP.
Ghi nhận đúng – để báo cáo minh bạch và thuế không rủi ro
Trong thực tế kế toán, cách ghi nhận phù hợp nhất cho khoản phí này là đưa vào TK 6358 – Chi phí tài chính khác. Đây là khoản chi phí phục vụ hoạt động đầu tư tài chính, phát sinh theo từng giao dịch cụ thể, có hóa đơn hoặc chứng từ do công ty chứng khoán phát hành.
Ghi nhận như vậy không những phù hợp với bản chất kế toán, mà còn đảm bảo sự minh bạch khi lập báo cáo tài chính và an toàn trong xử lý thuế TNDN. Bởi nếu doanh nghiệp ghi nhận sai thành chi phí lãi vay, thì rất có thể sẽ bị khống chế chi phí nếu nằm trong diện có giao dịch liên kết, gây thiệt hại không đáng có.
Kế toán không chỉ là ghi đúng, mà còn là nhìn đúng
Câu chuyện tưởng chừng nhỏ này lại là một ví dụ rõ nét cho việc kế toán không đơn thuần là áp đúng tài khoản, mà là quá trình đọc hiểu bản chất kinh tế của giao dịch. Cùng là “chi phí để thực hiện một giao dịch mua tài sản”, nhưng không phải khoản nào cũng được cộng vào nguyên giá. Cùng là “chi phí liên quan đến tiền”, nhưng không phải khoản nào cũng là lãi vay.
Vấn đề không nằm ở tên gọi của chi phí, mà nằm ở chỗ: nó đại diện cho điều gì trong quá trình ra quyết định tài chính của doanh nghiệp? Hiểu đúng, nhìn rõ và ghi nhận chính xác – đó là giá trị cốt lõi của người làm kế toán.
Nếu bạn là một kế toán đang băn khoăn với những khoản mục “lỡ cỡ” như thế này – hãy tin rằng bạn đang đi đúng hướng. Kế toán giỏi không phải là người luôn chắc chắn, mà là người không ngừng đặt câu hỏi và tìm đến bản chất. Và đôi khi, chính những câu hỏi nhỏ ấy lại rèn cho ta tư duy lớn.
Tư duy toàn diện dành cho Kế toán đáp ứng vị trị KTTH, KTT - W1 Tư duy Kế toán 30 chạm 30: https://taichinhketoanedu.com/w1-p31.html
Mr Wick Kiểm toán - Đào tạo Kế toán chuyên nghiệp
ATC Academy | Công ty TNHH Đào tạo và Tư vấn Á Châu
Hãy ấn like, subcribe các kênh của Mr Wick Kiểm toán để theo dõi và cập nhật các thông tin, kiến thức Kế toán và Thuế mới nhất!
Website: https://taichinhketoanedu.com
Youtube: https://www.youtube.com/@mrwickkiemtoan
Tiktok: https://www.tiktok.com/@mrwickkiemtoan
Group: https://www.fb.com/groups/diendanthue.new
