Trong thực tế kế toán, một trong những vấn đề khiến nhiều Kế toán còn băn khoăn là: tại sao khi lập báo cáo tài chính, chỉ đánh giá lại các khoản mục tiền tệ có gốc ngoại tệ, còn các khoản mục khác như hàng tồn kho, tài sản cố định hay vốn góp bằng ngoại tệ thì không? Để trả lời câu hỏi này một cách thấu đáo, chúng ta cần hiểu đúng bản chất của từng loại khoản mục, và vai trò của đánh giá lại tỷ giá hối đoái trong kế toán.
1. Bản chất của khoản mục tiền tệ và phi tiền tệ
Kế toán phân biệt rõ giữa khoản mục tiền tệ và khoản mục phi tiền tệ: Khoản mục tiền tệ có gốc ngoại tệ là những khoản mà doanh nghiệp sẽ thu hoặc chi bằng một lượng tiền ngoại tệ xác định trong tương lai. Những khoản này có khả năng gây ra chênh lệch tỷ giá thực tế, nên cần đánh giá lại để phản ánh đúng giá trị tài sản hoặc nghĩa vụ hiện hành tại thời điểm báo cáo.
Kế toán phân biệt rõ giữa khoản mục tiền tệ và khoản mục phi tiền tệ: Khoản mục tiền tệ có gốc ngoại tệ là những khoản mà doanh nghiệp sẽ thu hoặc chi bằng một lượng tiền ngoại tệ xác định trong tương lai. Những khoản này có khả năng gây ra chênh lệch tỷ giá thực tế, nên cần đánh giá lại để phản ánh đúng giá trị tài sản hoặc nghĩa vụ hiện hành tại thời điểm báo cáo.
Khoản mục phi tiền tệ là những khoản không phát sinh thu/chi bằng tiền trong tương lai – thay vào đó sẽ thực hiện bằng hàng hóa, dịch vụ, hoặc bản chất giá trị đã cố định tại thời điểm ghi nhận ban đầu.
Ví dụ cụ thể:
- Phải thu khách hàng bằng USD: Là khoản mục tiền tệ. Doanh nghiệp sẽ thu tiền trong tương lai, nên biến động tỷ giá có thể khiến giá trị thu được thay đổi – cần đánh giá lại.
- Phải trả nhà cung cấp bằng EUR: Cũng là khoản mục tiền tệ, vì sẽ trả tiền ngoại tệ trong tương lai – tỷ giá tăng hay giảm đều làm thay đổi số tiền phải chi bằng VND.
- Ứng trước của khách hàng bằng USD: Là khoản phi tiền tệ. Vì sau này doanh nghiệp giao hàng, không trả tiền, nên không có sự biến động dòng tiền thực – không cần đánh giá lại.
- Hàng tồn kho mua bằng USD: Cũng là khoản phi tiền tệ. Mặc dù giao dịch ban đầu bằng ngoại tệ, nhưng hàng đã vào kho thì được ghi nhận bằng VND tại thời điểm mua – và giữ nguyên giá trị, không điều chỉnh theo tỷ giá sau đó.
- Tài sản cố định mua bằng ngoại tệ: Là khoản phi tiền tệ – sau khi ghi nhận và đưa vào sử dụng, tài sản sẽ được khấu hao dần theo nguyên giá cố định, không bị ảnh hưởng bởi tỷ giá tại các thời điểm tiếp theo.
Sự phân biệt này rất quan trọng để đảm bảo báo cáo tài chính không bị bóp méo bởi các dao động tỷ giá không thực sự ảnh hưởng đến nghĩa vụ tài chính hoặc dòng tiền.
2. Phản ánh đúng nghĩa vụ tài chính tại thời điểm báo cáo
Việc đánh giá lại khoản mục tiền tệ có gốc ngoại tệ là cách để đo lường chính xác giá trị thực của tài sản và công nợ bằng VND tại thời điểm báo cáo. Nếu không làm việc này, doanh nghiệp có thể: Phản ánh thừa hoặc thiếu tài sản, công nợ; Gây sai lệch trong việc đánh giá rủi ro tỷ giá; Làm sai lệch lợi nhuận kỳ báo cáo (do bỏ sót hoặc ghi nhận sai chênh lệch tỷ giá)
Trong khi đó, nếu cố tình đánh giá lại cả khoản phi tiền tệ thì sẽ vi phạm nguyên tắc giá gốc, gây sai lệch bản chất giao dịch và không phản ánh đúng giá trị kinh tế.
3. Tại sao không đánh giá lại các khoản mục phi tiền tệ?
Các khoản mục phi tiền tệ như hàng hóa, máy móc, nhà xưởng… nếu được mua bằng ngoại tệ thì giá trị ghi nhận ban đầu sẽ được quy đổi ra tiền đồng tại tỷ giá thực tế ở thời điểm giao dịch. Và sau khi ghi nhận, giá trị sổ sách không thay đổi theo tỷ giá, bởi:
Hàng hóa đã nằm trong kho hoặc đã bán; tài sản cố định đang được sử dụng – không còn liên quan đến nghĩa vụ thanh toán bằng ngoại tệ.
Nếu đánh giá lại theo tỷ giá mới, doanh nghiệp sẽ phải ghi nhận chênh lệch tỷ giá không thực sự phát sinh dòng tiền – gây méo mó báo cáo tài chính và ảnh hưởng đến chỉ tiêu lợi nhuận một cách không thực chất.
Điều này phù hợp với chuẩn mực kế toán quốc tế và cả Thông tư 200/2014/TT-BTC và Thông tư 133/2016/TT-BTC tại Việt Nam. Cả hai đều quy định rõ: chỉ đánh giá lại các khoản mục tiền tệ có gốc ngoại tệ khi lập báo cáo tài chính.
Tổng kết của Review Kế toán Mr Wick 
Việc chỉ đánh giá lại các khoản mục tiền tệ có gốc ngoại tệ là một nguyên tắc cốt lõi thể hiện sự nhất quán giữa bản chất kế toán và thực tế tài chính. Các khoản mục này gắn liền với nghĩa vụ tài chính hoặc dòng tiền tương lai – và đó chính là lý do duy nhất hợp lý để điều chỉnh theo tỷ giá thời điểm lập báo cáo.
Ngược lại, việc không đánh giá lại các khoản mục phi tiền tệ là để giữ nguyên giá trị lịch sử, đảm bảo tính ổn định, phản ánh đúng vai trò của các tài sản và nguồn vốn đã hình thành, không phụ thuộc vào biến động bên ngoài khi không còn ảnh hưởng dòng tiền.Khóa đào tạo cho Kế toán đáp ứng vị trị KTTH, KTT | W1. Tư duy Kế toán 30 chạm 30.
Bấm vào dòng chữ này để đăng ký nhân tư vấn để học W1| Tư duy Kế toán 30 chạm 30.
Mr Wick Kiểm toán - Đào tạo Kế toán chuyên nghiệp
ATC Academy | Công ty TNHH Đào tạo và Tư vấn Á Châu
Hãy ấn like, subcribe các kênh của Mr Wick Kiểm toán để theo dõi và cập nhật các thông tin, kiến thức Kế toán và Thuế mới nhất!
Website: https://taichinhketoanedu.com
Facebook: https://www.facebook.com/mrwickkiemtoan
Youtube: https://www.youtube.com/@mrwickkiemtoan
Tiktok: https://www.tiktok.com/@mrwickkiemtoan
Group: https://www.fb.com/groups/diendanthue.new
