4 Hình Thức Thanh Toán Không Dùng Tiền Mặt Kế Toán Cần Biết Khi Chưa Có Hướng Dẫn Mới

Trong bối cảnh đó, nhiều kế toán băn khoăn trước câu hỏi: liệu có còn ngưỡng giá trị 20 triệu đồng như trước đây không? Hay có thêm quy định mới như 10 triệu hay 5 triệu đồng? Thực tế cần khẳng định rõ: hiện nay, chưa có bất kỳ văn bản nào quy định cụ thể về ngưỡng giá trị thanh toán không dùng tiền mặt để làm điều kiện khấu trừ thuế giá trị gia tăng đầu vào. Việc hiểu lầm rằng “không có giới hạn” đồng nghĩa với “được tự do thanh toán bằng tiền mặt” là một cách tiếp cận nguy hiểm và có thể dẫn đến rủi ro thuế cho doanh nghiệp trong tương lai.

Điều quan trọng trong giai đoạn chuyển tiếp là phải nhìn nhận rằng các quy định trước đây về hình thức thanh toán không dùng tiền mặt vẫn chưa bị thay thế hoặc bãi bỏ. Hơn thế, khi đối chiếu với nội dung trong dự thảo nghị định hướng dẫn thi hành Luật Thuế giá trị gia tăng 2024, có thể thấy rõ: bốn hình thức thanh toán không dùng tiền mặt từng được ghi nhận tại Thông tư số 219/2013/TT-BTC tiếp tục được kế thừa và làm rõ trong cấu trúc mới của dự thảo.

Không chỉ vậy, kế toán cũng có thể tham khảo thêm Nghị định số 52/2024/NĐ-CP của Chính phủ. Đây là văn bản đã có hiệu lực và đang điều chỉnh các nội dung liên quan đến thuế giá trị gia tăng, trong đó một lần nữa khẳng định các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt vẫn được xem là căn cứ hợp lệ để khấu trừ thuế đầu vào. Nghị định này cũng không đặt ra bất kỳ mức giá trị cụ thể nào để giới hạn việc áp dụng hình thức thanh toán không dùng tiền mặt, điều đó càng cho thấy rõ định hướng chính sách là mở, không đặt rào cản máy móc, mà đề cao tính minh bạch, chứng từ đầy đủ và hợp pháp của giao dịch.

Từ góc độ thực tiễn và pháp lý, có thể chia bốn hình thức thanh toán không dùng tiền mặt mà kế toán có thể tham khảo và áp dụng trong giai đoạn hiện tại như sau:

Thứ nhất, bù trừ giữa hàng hóa, dịch vụ mua vào với hàng hóa, dịch vụ bán ra.

Hình thức này phát sinh khi hai doanh nghiệp vừa là đối tác mua, vừa là đối tác bán lẫn nhau. Phương thức thanh toán không phải bằng dòng tiền thực mà là sự cấn trừ giá trị tương ứng giữa hai bên. Điều kiện bắt buộc để hợp thức hóa giao dịch này bao gồm: ghi rõ phương thức bù trừ trong hợp đồng mua bán, lập biên bản đối chiếu công nợ có chữ ký xác nhận của hai bên, và trong trường hợp có bên thứ ba tham gia bù trừ, cần có thêm biên bản ba bên để đảm bảo tính hợp pháp. Đây là hình thức thanh toán thực tế, phản ánh đúng bản chất giao dịch và đã được pháp luật thừa nhận trong cả quá khứ lẫn dự thảo hiện tại.

Thứ hai, cấn trừ qua quan hệ vay, mượn tiền có chứng từ chuyển khoản.

Đây là tình huống xảy ra khi doanh nghiệp không thanh toán trực tiếp tiền mua hàng mà thông qua khoản vay hoặc mượn tiền từ đối tác, rồi sử dụng chính khoản tiền đó để chi trả nghĩa vụ với bên bán. Để đảm bảo đủ điều kiện khấu trừ thuế, kế toán cần lưu ý rằng hợp đồng vay, mượn tiền phải được lập dưới hình thức văn bản trước thời điểm phát sinh thanh toán, và có chứng từ chuyển khoản từ tài khoản của bên cho vay sang tài khoản của bên đi vay. Việc chứng minh nguồn tiền hợp pháp và sự minh bạch trong dòng tiền là yếu tố quyết định tính hợp lệ của hình thức thanh toán này.

Thứ ba, thanh toán thông qua bên thứ ba theo chỉ định hoặc ủy quyền hợp pháp.

Trong nhiều trường hợp thực tế, bên bán có thể yêu cầu bên mua chuyển khoản tiền hàng vào tài khoản của một bên thứ ba, là người mà bên bán chỉ định. Đây có thể là nhà cung cấp cấp hai, là người nhận nợ thay, hoặc là một đơn vị trực thuộc của bên bán. Để hình thức thanh toán này được công nhận là không dùng tiền mặt, hợp đồng mua bán cần quy định rõ phương thức thanh toán qua bên thứ ba, đồng thời người được nhận tiền phải là pháp nhân hoặc thể nhân đang hoạt động hợp pháp theo quy định pháp luật. Hình thức thanh toán này vừa linh hoạt về dòng tiền, vừa được pháp luật thừa nhận nếu có đầy đủ chứng từ và hợp đồng thể hiện rõ ý chí các bên.

Thứ tư, thanh toán qua Kho bạc Nhà nước theo quyết định cưỡng chế của cơ quan thuế.

Trong một số trường hợp đặc biệt, nếu doanh nghiệp bị áp dụng biện pháp cưỡng chế thuế bằng cách phong tỏa, trích tiền từ tài khoản, thì khách hàng có thể được yêu cầu chuyển tiền thanh toán trực tiếp vào tài khoản của doanh nghiệp tại Kho bạc Nhà nước. Khoản tiền này vẫn được xem là thanh toán hợp lệ để làm căn cứ khấu trừ thuế giá trị gia tăng đầu vào, miễn là có đầy đủ quyết định cưỡng chế của cơ quan có thẩm quyền và chứng từ chuyển khoản kèm theo.

Từ các phân tích trên, có thể thấy rằng điều quan trọng không phải là số tiền thanh toán là bao nhiêu, mà là việc chứng minh giao dịch đó có thực, có hợp đồng rõ ràng, có chứng từ chứng minh quá trình thanh toán không dùng tiền mặt và không có dấu hiệu giả tạo nhằm trốn thuế. Do đó, trong giai đoạn hiện nay – khi các văn bản hướng dẫn còn chưa đầy đủ – người làm kế toán cần giữ được bản lĩnh nghề nghiệp, nắm chắc tinh thần kế thừa của chính sách và đặc biệt, phải cẩn trọng trong việc lưu trữ hồ sơ, hợp đồng, biên bản, chứng từ để đảm bảo việc khấu trừ thuế được thực hiện đúng quy định và an toàn về pháp lý.